کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز در گردش بدن یا کارایی آن ها کاهش یابد. وقتی این اتفاق می‌افتد، خون نمی‌تواند اکسیژن کافی را به بدن برساند. به همین دلیل است که فرد مبتلاء به کم‌خونی ممکن است احساس خستگی یا ضعف کند. سایر شرایط، مانند مواردی که در تولید گلبول‌های قرمز سالم (RBC) در بدن اختلال ایجاد می‌کنند یا سرعت تجزیه یا از بین رفتن این سلول‌ها را افزایش می‌دهند، می‌توانند باعث کم‌خونی شوند. کم‌خونی می‌تواند منجر به علائمی مانند خستگی، تنگی نفس و سبکی سر و توقف رشد مو شود. در این مقاله به بررسی انواع، علائم و علل کم‌خونی و همچنین درمان‌های موجود، می‌پردازیم.
شایعترین نشانه‌های کم‌خونی
متداول‌ترین علامت کم‌خونی، خستگی است. سایر علائم رایج شامل موارد زیر می‌شوند:
- پوست بدون رنگ و رنگ پریده
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- تنگی نفس
- احساس درد در قفسه‌ی سینه
- احساس درد در سر
- سبکی سر
با این حال، علائم از فردی به فرد دیگر ممکن است متفاوت باشد. برخی از افراد مبتلاء به کم‌خونی خفیف ممکن است علائم کمی داشته باشند یا هیچ علائمی را بروز ندهند.
چند نوع کم‌خونی وجود دارد؟
احتمالاً جالب است که بدانید انواع بسیار متعددی از کم‌خونی وجود دارد که شاید فقط یک یا دو نوع از آن به گوش شما آشنا باشد. هر کدام از انواع کم‌خونی‌ها، علائمی مختص خود دارند. از رایج‌ترین انواع کم‌خونی می‌توان به کم‌خونی آپلاستیک (Aplastic anemia) و همولیتیک (Hemolytic anemia) اشاره کرد. یک نوع دیگر از کم‌خونی می‌تواند ناشی از کمبود ویتامین B12 باشد. البته کم‌خونی ممکن است بر اثر کمبود آهن یا به‌صورت ارثی نیز ایجاد شود.
- کم خونی فقر آهن ناشی از سطوح پایین آهن در خون شما است. اغلب، علت این نوع از کم‌خونی از دست دادن خون است (اکثراً از طریق قاعدگی شدید یا خونریزی در دستگاه گوارش).
- کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین به‌دلیل سطوح پایین ویتامین C، B12 یا فولات.
- کم خونی آپلاستیک، زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان قادر به تولید گلبول‌های قرمز کافی نباشد.
- کم خونی همولیتیک، وضعیتی است که در آن بدن گلبول‌های قرمز را زودتر از موعد از بین می‌برد.
- کم‌خونی داسی شکل، یک اختلال ارثی است که با گلبول‌های قرمز غیرطبیعی هلالی شکل مشخص می‌شود.
- تالاسمی، یک اختلال ارثی است که در آن شکل غیرطبیعی هموگلوبین، گلبول‌های قرمز خون را زودتر از موعد از بین می‌برد.
کم‌خونی از نظر شدت و مدت متفاوت است. از آن‌جایی که کم‌خونی یک علت زمینه‌ای دارد، تشخیص و درمان سریع بسیار مهم است.
بیشتر بخوانید:تمامی آزمایشات برای تشخیص بیماری‌ها در آزمایشگاه چیذر و قیطریه فرین
کم‌خونی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
علائم رایج کم‌خونی شامل خستگی، تحریک‌پذیری، سردرد و مشکل در تمرکز و ریزش موی شدید است. پزشک شما ممکن است سوفل قلبی (heart murmur) یا افت ناگهانی فشار خون را در هنگام ایستادن تشخیص دهد. از طرفی آزمایش خون تعداد گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌های شما را نشان می‌دهد. اگر کم‌خونی دارید، آزمایش‌های بیشتری ممکن است نوع آن و این‌که آیا علت جدی دارد یا خیر را مشخص کند. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- شمارش رتیکولوسیت‌ها برای بررسی این‌که آیا مغز استخوان شما گلبول‌های قرمز خون را با سرعتی سریع می‌سازد.
- آزمایش آهن و فریتین سرم برای بررسی میزان آهن در خون و بدن شما.
- یک اسمیر خون محیطی برای بررسی این‌که آیا گلبول‌های قرمز شما شکل غیر طبیعی دارند یا خیر.
- الکتروفورز هموگلوبین برای ارزیابی هموگلوبین غیرطبیعی که در تالاسمی و بیماری سلول داسی شکل وجود دارد.
- آزمایش شکنندگی اسمزی برای بررسی این‌که آیا گلبول‌های قرمز خون شما شکننده‌تر از حد معمول هستند یا خیر.
البته پزشک شما ممکن است از آزمایش‌های بیشتری برای جستجوی علت کم‌خونی شما استفاده کند. اگر از دست دادن خون، نگران‌کننده باشد، پزشک ممکن است از آندوسکوپی برای بررسی دستگاه گوارش فوقانی شما به‌منظور یافتن علائم خونریزی استفاده کند. همچنین ممکن است برای بررسی تومورهای خونریزی دهنده و سایر مشکلات روده‌ی بزرگ، تحت کولونوسکوپی قرار بگیرید. نمونه‌های سلولی و مغز استخوان می‌توانند سرنخ‌هایی برای تولید غیرطبیعی یا کاهش تولید گلبول‌های قرمز خون ارائه کنند.
بیشتر بخوانید: درمان ریزش مو شدید با تشخیص دلایل آن
ارزیابی عمیق‌تر علت کم‌خونی در بدن
ممکن است برای ارزیابی بیشتر علل خاص کم‌خونی، تحت معاینات تصویربرداری قرار بگیرید. این نوع از تشخیص ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اشعه‌ی ایکس قفسه‌ی سینه: اشعه‌ی ایکس قفسه‌ی سینه ممکن است احتمال عفونت را در بیماران مبتلاء به کم‌خونی رد کند.
- سونوگرافی عمومی: سونوگرافی می‌تواند مشکلات مربوط به کم‌خونی را بدون استفاده از اشعه، پیدا کند. این مشکلات ممکن است شامل بزرگ شدن طحال یا فیبروم رحم باشد. سونوگرافی داپلر همچنین می‌تواند مشکلات گردش خون که نشان‌دهنده‌ی کم‌خونی در نوزادان متولد نشده است را تشخیص دهد.
- اسکن (CT) شکم و لگن: CT از اشعه‌ی ایکس برای تصویربرداری از استخوان‌ها، اندام‌های داخلی و غدد لنفاوی استفاده می‌کند. این نوع از تصویربرداری می‌تواند طحال بزرگ شده یا انواع خاصی از مشکلات مربوط به کم‌خونی غدد لنفاوی را نشان دهد. همچنین این اسکن علل خونریزی مانند بدخیمی‌های دستگاه گوارش را پیدا می‌کند.
- MRI: ام‌آر‌آی، اختلالات استخوان و مغز استخوان را پیدا می‌کند. همچنین می‌تواند به ارزیابی غلظت آهن در قلب، کبد و سایر اندام‌ها کمک کند. این امر به‌ویژه در بیمارانی که چندین بار تزریق خون انجام داده‌اند و نگران مقدار اضافی آهن هستند، مفید است.
انواع ویتامین چاق کننده را بیشتر بشناسید.
انواع کم‌خونی چگونه درمان می‌شوند؟
کم‌خونی یک موضوع پزشکی گسترده است. درمان بستگی به تشخیص نوع و شدت بیماری دارد. تشخیص‌های مختلف و درمان‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کم خونی فقر آهن: استفاده از مکمل‌های آهن، داروها، تزریق خون، جراحی یا حتی درمان‌های مرتبط با سرطان
- کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین: تزریق و مصرف ویتامین B12 و مکمل‌های اسید فولیک
- کم‌خونی مرتبط با بیماری‌های مزمن: درمان بیماری زمینه‌ای، تزریق خون یا تزریق هورمون مصنوعی برای افزایش تولید گلبول‌های قرمز خون
- کم‌خونی آپلاستیک: تجویز داروها و تزریق خون برای افزایش سطح گلبول‌های قرمز
- کم‌خونی مربوط به اختلالات خود ایمنی: تجویز دارو‌ها‌یی برای سرکوب سیستم ایمنی
- کم خونی مرتبط با بیماری مغز استخوان: تجویز دارو، شیمی‌درمانی یا پیوند مغز استخوان
- کم‌خونی همولیتیک: برداشتن طحال، تجویز داروهای سرکوب کننده‌ی سیستم ایمنی، انتقال یا فیلتر کردن خون
- کم‌خونی داسی شکل: تجویز داروها، اکسیژن، تزریق خون، مصرف مکمل‌های اسید فولیک، آنتی‌بیوتیک‌ها، پیوند مغز استخوان
- تالاسمی: انتقال خون، مصرف مکمل‌های اسید فولیک، برداشتن طحال یا پیوند مغز استخوان
بیشتر بخوانید: آیا شکستگی ناخن به کم خونی ارتباط دارد؟
رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلاء به کم‌خونی
همان‌طور که ذکر کردیم، کم‌خونی انواع مختلفی دارد که بسته به نوع آن، روش درمان متفاوت خواهد بود. اما برای نوعی از کم‌خونی که علت آن از دست دادن خون در بازه‌ی زمانی کوتاه است، می‌توان با استفاده از مکمل‌های آهن یا اصلاح رژیم غذایی، کم‌خونی را جبران نمود. از مهمترین مواد مغذی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سبزیجات دارا‌ی برگ تیره مانند اسفناج، کلم سبز، کلم کیل، برگ چغندر
- گوشت، ماهی و جگر
- مصرف میوه‌هایی مانند پرتقال، لیمو ترش، انار، لیمو شیرین، موز، آلو و انجیر
- لوبیا و حبوبات
- گردو، فندوق، بادوم‌زمینی، دانه‌ی‌آفتاب گردان و بادام هندی
- غلات، خرما و کشمش
کلام آخر
در این مقاله تمام سعی ما این بود که به بررسی علل و درمان کم‌خونی بپردازیم. اما نکته‌ی حائز اهمیت این است که کم‌خونی به‌مدت طولانی می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات باشد. بنابراین اگر علائم کم‌خونی را در خود مشاهده می‌کنید، حتماً لازم است که برای بررسی‌های تکمیلی و انجام آزمایش به پزشک متخصص مراجعه کنید. به‌یاد داشته باشید که مصرف مکمل‌های آهن نمی‌تواند تمامی انواع کم‌خونی را درمان کند پس خوددرمانی را کنار بگذارید و حتماً به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.
