غدۀ تیروئید یکی از غدد درون‌ریز بدن است و بسیاری از عملکردهای مهم بدن را با تولید و ترشح هورمون هایش کنترل می‌کند. این غدۀ پروانه‌ای شکل و کوچک در قسمت جلوی گردن و زیر پوست قرار دارد.
این غده دو بال بزرگ (دو لوب) و یک تنۀ باریک در قسمت میانی دارد. وظیفۀ اصلی غدۀ تیروئید کنترل سرعت متابولیسم است که فرایند تبدیل غذا به انرژی را در بر می‌گیرد. تمام سلول های بدن برای فعالیت به انرژی نیاز دارند و زمانی که غدۀ تیروئید شما به درستی کار نمی‌کند، بر عملکرد تمام سلول ها تاثیر می‌گذارد.
غدۀ تیروئید تحت تاثیر هورمون TSH ترشحی از هیپوفیز قرار دارد و فعالیتش توسط این هورمون کنترل میشود. هورمون های T4 و T3 هورمون های اصلی ترشحی تیروئید هستند. هورمون تیروکسین (T4) اولین هورمون ترشحی از تیروئید است، ولی تاثیر چندانی بر فعالیت های متابولیکی بدن ندارد. این هورمون در جریان خون با از دست‌دادن یک ید تبدیل به تری یدوتیرونین (T3) می شود که تاثیر بیشتری بر متابولیسم بدن دارد.
عملکرد هورمون‌های تیروئید
هورمون‌های تیروئیدی به طور کلی بر فعالیت‌هایی نظیر:
- متابولیسم
- ضربان قلب
- تنفس
- هضم و جذب
- دمای بدن
- رشد مغزی
- فعالیت ذهنی
- حفاظت از پوست و استخوان
- باروری
تاثیر دارند.
بیماری‌های غده تیروئید: کم‌کاری و پرکاری تیروئید
بیماری‌های اصلی غدۀ تیروئید شامل کم‌کاری و پرکاری تیروئید میشوند. در کم‌کاری تیروئید (تیروئید کم‌کار) میزان ساخت و ترشح هورمون های تیروئیدی کمتر از حالت طبیعی میشود و این امر باعث کند شدن متابولیسم می‌گردد. در پرکاری تیروئید (تیروئید پرکار) هورمون‌های تیروئیدی بیش از نیاز بدن تولید و ترشح میشوند و از این رو متابولیسم بدن زیاد میشود.
نشانه‌‌های اصلی بیماری کم‌کاری تیروئید شامل اضافه وزن، کمبود انرژی، خستگی، افسردگی، دردهای عضلانی، یبوست، ضربان قلب آهسته و حساسیت به سرما هستند. علائمی نظیر از دست دادن وزن، اضطراب، اسهال، لرزش، افزایش ضربان قلب و عرق کردن و حساسیت به گرما از جمله نشانه های بیماری پرکاری تیروئید هستند.
آزمایش‌های تیروئیدی
آزمایش‌های تیروئیدی به منظور ارزیابی سلامت غدۀ تیروئید و هورمون‌های ترشحی آن انجام میشوند. به طور معمول در بررسی تیروئید علاوه بر T4 و T3، هورمون TSH نیز بررسی میشود. بالا‌بودن یا پایین‌بودن این هورمون‌ها باعث ایجاد بیماری می شود و اختلالاتی را در متابولیسم ایجاد می کند.
بیشتر هورمون T4 در بدن به پروتئین متصل می شود و بخش کوچکی از آن به صورت آزاد است. فرم آزاد T4 در دسترس بدن قرار می‌گیرد و گاهی در آزمایش های تیروئیدی میزان فرم آزاد T4 در کنار سایر هورمون‌ها درخواست می شود.
در مواردی که علائم بالینی کم‌کاری یا پرکاری تیروئید مشاهده شود، پزشک برای تایید تشخیص، درخواست آزمایش های تیروئیدی را می دهد. گاه ارزیابی هر سه هورمون را به طور همزمان درخواست می‌کند و گاهی ابتدا یک مورد را ارزیابی و سپس درخواست آزمایش موارد دیگر را می‌دهد. در تصویر زیر مشاهده می‌کنید که نتایج آزمایش هورمون‌های T4 و TSH توسط آزمایشگاه ارائه شده است.
برای انجام آزمایش‌های تیروئیدی لازم است تا از بیمار نمونۀ خون گرفته شود. روند خونگیری در اکثر آزمایش‌های خون مشابه یکدیگر است. به این صورت که بیمار با آرامش بر روی صندلی می‌‌نشیند، مسئول آزمایشگاه تورنیکت را به دور بازوی بیمار می‌بندد تا رگ ها برجسته و آمادۀ خونگیری شوند و زمانی که رگ مناسب را یافت، سوزن سرنگ را به زیر پوست و داخل رگ هدایت می کند. سپس نمونۀ خون مناسب را جمع آوری می کند و به آزمایشگاه می فرستد.
اگر داروهای مخصوص بیماری تیروئید را مصرف می کنید، حتما پیش از انجام آزمایش با پزشک خود در این رابطه مشورت نمایید.
در مورد نیاز به ناشتا‌بودن، از مسئول آزمایشگاه مربوطه سوال فرمایید. اگر چه، چند ساعت ناشتا‌بودن به طور معمول توصیه میشود. در ادامه محدودۀ طبیعی هر کدام از هورمون های مربوطه بیان میشود.
| نام هورمون | محدودۀ نرمال |
| تیروکسین (T4) | 0.9 – 2.4 ng/dL |
| تری یدوتیرونین (T3) | 100 – 200 ng/dL |
| TSH | 0.4 – 5 MIU/L |
پس از اینکه نتیجۀ آزمایش آماده شد، بیمار می‌تواند مشاهده کند که آیا میزان هورمون های تیروئیدیش در محدودۀ طبیعی قرار دارند، یا کمتر و یا بیشتر هستند.
آزمایش TSH و T4 برای ارزیابی عملکرد تیروئید در نوزان تازه متولد شده نیز انجام میشود، زیرا تشخیص زودهنگام بیماری های تیروئید به رشد و سلامت آنها کمک بسزایی می کند.
تفسیر آزمایش های تیروئیدی
تشخیص هر کدام از بیماری‌های تیروئیدی از طریق آزمایش مخصوص امکان‌پذیر است. ما با شما همراه خواهیم بود، تا به سوالات خود پیرامون مشکلات غده تیروئید پاسخ دهید.
نتایج TSH و T4
آزمایش TSH به طور معمول در ابتدا انجام می شود، زیرا بهترین راه برای ارزیابی عملکرد تیروئید است. بالا‌بودن میزان TSH به تنهایی می‌تواند نشانه‌ای از کم‌کاری تیروئید، اختلالی در غدۀ هیپوفیز و یا دریافت مقدار ناکافی از داروهای تیروئیدی باشد و پایین بودن آن نیز نشان دهندۀ پرکاری تیروئید، مشکلی در غدۀ هیپوفیز و یا دریافت مقادیر زیادی از داروهای تیروئیدی است. در صورتی که نتایج آزمایش TSH شما نرمال نباشد، پزشک انجام آزمایش T4 و T3 را درخواست می کند.
در واقع زمانی که میزان TSH از 5 MIU/L بالاتر می‌رود، به این معناست که ساخت و ترشح هورمون های تیروئیدی کاهش یافته‌اند و برای جبران این امر، غدۀ هیپوفیز هورمون TSH بیشتری را برای تحریک غدۀ تیروئید تولید کرده است.
از طرف دیگر، زمانی که میزان هورمون TSH از 0.4 MIU/L کمتر می شود، به این معناست که میزان هورمون های تیروئیدی در خون افزایش یافته اند و برای حفظ تعادل بدن، غدۀ هیپوفیز هورمون TSH کمتری را تولید کرده است تا از تحریک غدۀ تیروئید بکاهد.
نتایج T3
بررسی هورمون T3 در کنار دو هورمون دیگر نتایج دقیق تری را فراهم می کند. از آنجایی که هورمون T3 مشتقی از هورمون T4 است، به طور معمول افزایش و کاهش این دو هورمون مشابه یکدیگر است.
در تفسیر آزمایش های تیروئیدی به میزان هر سه هورمون در کنار هم توجه میشود. به این معنا که اگر به عنوان مثال TSH بالاتر از حد نرمال باشد، ولی T4 و T3 نرمال باشند، نتیجۀ آزمایش نشان دهندۀ کم‌کاری خفیف تیروئید است. ولی اگر TSH بالا باشد و T4 و T3 کمتر از حد نرمال باشد، کم‌کاری تیروئید وجود دارد.
در پرکاری خفیف تیروئید، TSH پایین و T4 و T3 نرمال هستند، ولی در پرکاری تیروئید میزان TSH پایین و میزان T4 و T3 بالا هستند.
| TSH بالا | T4 طبیعی | T3 طبیعی | کم‌کاری خفیف تیروئید |
| TSH بالا | T4 پایین | T3 پایین | کم‌کاری تیروئید |
| TSH پایین | T4 طبیعی | T3 طبیعی | پرکاری خفیف تیروئید |
| TSH پایین | T4 بالا | T3 بالا | پرکاری تیروئید |
و در صورتی که هر سه هورمون در محدودۀ طبیعی باشند، غدۀ تیروئید شما سالم است.
