کبد دارای چهار لوب است و درست در زیر دیافراگم و بالای معده قرار دارد. کبد تمام خون موجود در بدن را تصفیه و مواد سمی نظیر الکل و داروها را تجزیه می‌کند، سطوح مناسب قند خون را حفظ می‌نماید، انعقاد خون را تنظیم می‌کند و صدها عملکرد حیاتی دیگر دارد. کبد همچنین صفرا را ترشح می‌کند که به هضم چربی ها و حذف مواد زائد کمک می‌کند.
در ادامه به لیستی از مهم ترین عملکردهای کبد اشاره می‌کنیم:
- تولید آلبومین: آلبومین پروتئینی است که مایعات را در جریان خون حفظ می‌کند و مانع نشت آن ها به بافت های مجاور می‌شود. همچنین در انتقال هورمون ها، ویتامین ها و آنزیم ها در بدن نقش دارد.
- تولید صفرا: صفرا مایعی است که برای هضم و جذب چربی ها در رودۀ باریک مورد نیاز است.
- فیلتر‌کردن خون: تمام خونی که از معده و رودۀ باریک عبور می‌کند، از کبد نیز می‌گذرد که باعث حذف سموم، محصولات جانبی و سایر مواد مضر می شود.
- تنظیم اسیدهای آمینه: تولید پروتئین ها به اسیدهای آمینه وابسته است. کبد سطوح اسیدهای آمینه در خون را به طور سالم حفظ می کند.
- تنظیم انعقاد خون: منعقدکننده های خون با استفاده از ویتامین K ساخته می‌شوند که تنها با کمک صفرا می توانند جذب شوند، مایعی که از کبد ترشح می‌شود.
- مقاومت در برابر عفونت ها: در نقش بخشی از فرایند فیلتراسیون، کبد همچنین باکتری ها را از جریان خون حذف می‌کند.
- ذخیرۀ ویتامین ها و مواد معدنی: کبد مقادیر قابل‌ملاحظه‌ای از ویتامین های آ، دی، ای، کا و ب 12 و همچنین آهن و مس را ذخیره می‌کند.
- فراوری گلوکز: کبد گلوکز اضافی را از جریان خون حذف و آن را به شکل گلیکوژن ذخیره می‌کند. در موارد نیاز، می‌تواند گلیکوژن را به گلوکز تبدیل کند.
آنزیم های کبدی
چهار آنزیم مهم کبدی عبارتند از: آلکالین فسفاتاز (ALP)، آلانین ترنس آمیناز (ALT)، آسپارتات ترنس آمیناز (AST) و گاما گلوتامیل ترنسفراز (GGT). آنزیم های کبدی به طور معمول در سلول های کبدی حضور دارند، اما زمانی که کبد آسیب می‌بیند، این آنزیم ها وارد جریان خون می‌شوند. نام دیگر آنزیم AST، SGOT و نام دیگر آنزیم ALT، SGPT است.
آنزیم AST به طور طبیعی در بافت های مختلفی نظیر کبد، قلب، ماهیچه، کلیه و مغز قرار دارد و در زمان آسیب به هر کدام از این بافت ها، غلظت سرمی آن بالا می‌رود.
آنزیم ALT بر عکس AST به طور عمده در کبد یافت می‌شود. هر چند این آنزیم مختص کبد نیست، ولی بیشترین غلظت آن در کبد وجود دارد. آنزیم ALP نیز در بافت های متنوعی نظیر کبد، استخوان ها، کلیه ها و دستگاه گوارش یافت می شود. آنزیم GGT هر چند در قسمت های مختلف بدن وجود دارد، ولی بیشترین غلظت آن در کبد است.
آزمایش های کبدی
آزمایش کبدی با استفاده از آزمایش خون برای بررسی بیماری های کبدی و یا آسیب به کبد انجام می‌شود. بعضی از آزمایش های کبدی میزان آلبومین تولیدی و یا میزان بیلی‌روبین پاکسازی شده را اندازه‌گیری می‌کنند و گروهی دیگر آنزیم های کبدی را ارزیابی می‌کنند که در پاسخ به آسیب یا بیماری در خون آزاد می شوند.
رنج نرمال آنزیم های کبدی، آلبومین و بیلی‌روبین در جدول زیر ارایه می‌شود.
| نام آنزیم، پروتئین و … | محدودۀ طبیعی در خون |
| ALT | 7 – 55 IU/L |
| AST | 8 – 48 IU/L |
| ALP | 30 – 120 IU/L |
| GGT | 9 – 48 IU/L |
| آلبومین | 3.5 – 5 g/dL |
| بیلی‌روبین | 0.1 – 2.1 mg/dL |
پزشک در مواردی که به اختلال کبدی شک می‌کند و علائم بالینی مرتبط با آن نظیر زردی، آب‌آوردگی شکم، درد شکم، خونریزی و کبودی غیرطبیعی، ادرار تیره‌رنگ و مدفوع روشن را مشاهده می‌کند، درخواست آزمایش کبدی را می‌دهد.
ناشتا‌بودن ممکن است برای انجام آزمایش کبدی مورد نیاز باشد، در این مورد با مسئول آزمایشگاه مربوطه هماهنگ کنید.
نتایج آزمایش های کبدی
سطح پایین آلبومین، سطح بالای بیلی‌روبین و افزایش آنزیم های کبدی نشانه‌ای از آسیب کبدی تلقی می شوند. تشخیص دقیق بیماری کبدی تنها با اتکا به آنزیم ها ممکن نیست، زیرا اکثر آنها به غیر از کبد در سایر بافت های بدن نیز حضور دارند. برای تفسیر دقیق نتایج آزمایش کبدی به تست های تخصصی تر نظیر سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن نیاز است.
آزمایش آلبومین: آلبومین پروتئین اصلی ساخته شده توسط کبد است و در آزمایش کبدی، میزان آن در خون سنجیده می‌شود. میزان آلبومین کمتر از رنج طیبعی می‌تواند نشانه ای از اختلالات کبدی باشد. هر چند این کاهش در مواردی نظیر بیماری های کلیوی، التهاب، عفونت و سوء تغذیه نیز دیده می شود.
آزمایش بیلی روبین: بیلی‌روبین مادۀ زائدی است که از تجزیۀ گلبول های قرمز ایجاد می‌شود. بخشی از این فرایند در کبد رخ می دهد. کبد آسیب‌دیده قادر به فراوری بیلی‌روبین نمی‌باشد. در نتیجه این ماده قادر به دفع شدن نیست و میزان آن در خون بالا می‌رود.
آزمایش ALT: بالا‌بودن آنزیم ALT در برگۀ آزمایش کبدی می‌تواند نشانه‌ای از هپاتیت، عفونت، سیروز کبدی، سرطان کبد یا سایر بیماری های کبد باشد. گاهی نیز ناشی از مصرف داروها و سموم خاص و یا فقدان جریان خون کافی به کبد است. میزان ALT همچنین می‌تواند در تشخیص آسیب حاد یا مزمن کبدی کمک‌کننده باشد.
بالا بودن میزان ALT همیشه به معنای داشتن مشکل کبدی نیست. عوامل مختلفی از جمله سن، مصرف داروهای خاص و مکمل های غذایی، تمرین زیاد، وزن بدن و دورۀ قاعدگی می‌توانند بر آن تاثیر بگذارند.
آزمایش AST: بالا‌بودن مقادیر AST می‌تواند نشانه‌ای از هپاتیت، سیروز کبدی، مونونوکلئوز و سایر بیماری های کبدی باشد. میزان آنزیم AST همچنین در مشکلات قلبی یا پانکراتیت بالا می رود.
بالا‌بودن میزان AST نیز در تمام مواقع به معنای داشتن مشکل کبدی نیست. عوامل مختلفی به غیر از اختلالات کبدی می‌توانند باعث افزایش آن بشوند.
آزمایش ALP: دو منبع اصلی این آنزیم، کبد و استخوان ها هستند. افزایش زیاد آنزیم ALP می‌تواند نشان دهندۀ بیماری کبدی یا سایر اختلالات استخوانی باشد و آزمایش ALP به تنهایی برای تشخیص دقیق بیماری کافی نیست. ولی در مواردی که افزایش اندکی در میزان ALP وجود دارد، ممکن است ناشی از مشکل پزشکی نباشد و پزشک برای چکاپ، آزمایش مجددی را تعیین کند.
از جمله بیماری های کبدی مرتبط با افزایش ALP می‌توان سیروز کبدی، آترزی مجاری صفراوی و کلستازیس را نام برد.
آزمایش GGT: می توان گفت که GGT آنزیم اختصاصی کبد است و در مواردی که افزایشی در میزان آن در آزمایش کبدی مشاهده نمی‌شود، به احتمال زیاد مشکل کبدی وجود ندارد. از طرفی هر چه میزان GGT بالاتر باشد، سطح آسیب کبدی نیز بیشتر است.
هپاتیت، سیروز کبدی، مصرف الکل، پانکراتیت، دیابت، نارسایی قلبی و یا عارضۀ دارویی می‌توانند دلیل افزایش آنزیم GGT باشند.
