خطرات ناشی از مصرف بیش از حد برخی از ویتامین‌ها

وقتی به انواع ویتامین‌ها فکر می‌کنیم، نگرانی اصلی ما معمولاً بر کمبود آن‌ها در بدن، متمرکز است زیرا به‌طور مکرر در مورد خطرات و علائم مرتبط با عدم دریافت مواد مغذی مورد نیاز برای رشد و جلوگیری از بیماری، هشدار داده شده است. اما اگر به میزان بیش‌تر از حد مجاز برخی از ویتامین‌ها را مصرف کنیم چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر روزانه یک مولتی ویتامین را همراه با مکمل‌های خاص مصرف و از یک رژیم غذایی متعادل مغذی و سرشار از غذاهای غنی شده، پیروی می‌نمایید، ممکن است بدون اینکه متوجه شوید در مورد مصرف ویتامین‌ها زیاده‌روی کنید. متأسفانه، مصرف بیش از حد ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند به اندازه‌ی مصرف کم‌تر از حد آن‌ها، مضر باشد. فرین، آزمایشگاه در چیذر با به روزترین تجهیزات و دقیقترین آزمایشات تشخیص طبی می باشد. در این مقاله قصد داریم تا خطرات ناشی از مصرف بیش از حد برخی از ویتامین‌ها را مورد بررسی قرار دهیم.

در صورت مصرف بیش از حد ویتامین‌ها، چه اتفاقی می‌افتد؟

علیرغم آنچه ممکن است شنیده باشید، مصرف بیش از حد ویتامین‌ها به‌تنهایی از طریق مصرف غذاهای غنی نشده، تقریباً غیرممکن است. به‌عنوان مثال، شایعه شده است که خوردن چندین موز برای سلامتی شما خطرناک است، زیرا این میوه سرشار از پتاسیم است.

بیشتر درباره درمان ریزش مو و درمان و دلیل نازک شدن ناخن بخوانید

با این حال، برای رسیدن به هدف توصیه شده به‌صورت روزانه از پتاسیم (یعنی 3500 میلی‌گرم در روز)، باید بیش از هفت موز بخورید و اگر بیش از 42 موز در مدت زمان بسیار کوتاهی مصرف کنید ممکن است در اثر مصرف بیش از حد این ماده‌ی معدنی در رژیم غذایی، بیمار شوید.

در کل، اکثر مردم معتقدند که ویتامین‌ها پر فایده (حتی دلایل نفخ شکم و ویتامین ها به اثبات رسیده) و بی‌خطر هستند و حتی اگر هیچ فایده‌ای نداشته باشند، بعید است که آسیبی به بدن وارد کنند. با این حال، محققان در یک بررسی علمی درباره‌ی استفاده از ویتامین‌ها به این نتیجه دست یافتند که مصرف دوزهای بالای ویتامین‌های A, E, D, C و اسید فولیک همیشه به پیشگیری از بیماری کمک نمی‌کند و در برخی شرایط ممکن است مضر باشد.

انواع مختلف ویتامین‌ها

قبل از پاسخ به این سوال که میزان مصرف روزانه ویتامین چه مقدار است لازم است بیان کنیم که همه‌ی ویتامین‌ها به یک شکل پردازش نمی‌شوند. در ادامه به بررسی انواع مختلف ویتامین‌ها می‌پردازیم:

ویتامین‌های محلول در آب

برخی از آن‌ها محلول در آب هستند، به این معنی که آن‌ها به‌سرعت در بدن استفاده می‌شوند و مقدار اضافی از طریق ادرار (به‌جای ذخیره شدن در بافت‌ها) دفع می‌شود. به‌همین دلیل، آن‌ها حتی زمانی که در مقادیر زیاد مصرف شوند، کم‌تر خطرناک هستند. ویتامین‌های محلول در آب عبارتند از:

• ویتامین C (اسکوربیک اسید)
• ویتامین B1 (تیامین)
• ویتامین B2 (ریبوفلاوین)
• ویتامین B3 (نیاسین)
• ویتامین B5 (پانتوتنیک اسید)
• ویتامین B6 (پیریدوکسین)
• ویتامین B7 (بیوتین)
• ویتامین B9 (فولات)
• ویتامین B12 (کوبالامین)

با این حال، این بدان معنا نیست که مصرف آن‌ها در مقادیر نامحدود بی‌خطر است. به‌عنوان مثال، سطوح بالای نیاسین (ویتامین B3) می‌تواند باعث برافروختگی پوست در برخی افراد شود، در حالی که مصرف بیش از حد ویتامین B6 می‌تواند منجر به از دست دادن حس در بازوها و پاها شود. باز هم تاکید می‌شود که تقریباً غیرممکن است که سطوح غیر مجاز ویتامین‌ها را از طریق مصرف غذاهای غنی نشده، دریافت کنید.

ویتامین‌های محلول در چربی

ویتامین های محلول در چربی در آب حل نمی‌شوند و به‌راحتی در بدن ذخیره می‌شوند. از آن‌جایی‌که بدن این ویتامین‌ها را در بافت‌های چربی ذخیره می‌کند، تجمع آن در مقادیر خطرناک آسان‌تر است و می‌تواند منجر به هیپرویتامینوز (مسمومیت با ویتامین) شود. چهار ویتامین محلول در چربی عبارتند از:

• ویتامین A
• ویتامین D
• ویتامین E
• ویتامین K

علاوه بر میزان توصیه شده در رژیم غذایی (RDA) که نشان می‌دهد بدن شما روزانه به چه مقدار ماده‌ی مغذی خاص نیاز دارد، یک سطح بالای مصرف قابل تحمل (UL) نیز تعریف شده است که حداکثر دوز یک ماده‌ی مغذی را معین می‌کند. البته این سطح برای همه‌ی ویتامین‌ها تعریف نشده است زیرا به‌عنوان مثال ویتامین K حتی در دوزهای بالا سمیت قابل مشاهده ندارد، بنابراین حد بالایی برای آن تعیین نشده است.

با این حال، این بدان معنا نیست که ویتامین‌هایی که در این دسته قرار می‌گیرند در دوز‌های بالا کاملاً ایمن هستند. آن‌ها ممکن است با داروهای خاصی تداخل یا در افرادی که مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای هستند، اثر نامطلوبی داشته باشند. به همین دلیل، بهتر است به توصیه‌های کلی پایبند باشید.

خطرات بالقوه مصرف بیش از حد ویتامین‌ها

برخی ویتامین‌های محلول در آب و ویتامین K، در دوزهای بالا نسبتاً بی‌ضرر به نظر می‌رسند و به همین دلیل محدودیت خاصی ندارند. این ویتامین‌ها شامل ویتامین B1، ویتامین B2، ویتامین B5، ویتامین B7 و ویتامین B12 است.

با این حال، ویتامین‌های زیر به‌دلیل پتانسیل ایجاد آسیب در دوز‌های بالا، که به عنوان مگادوز نیز شناخته می‌شوند، دارای سطح بالای مصرف قابل تحمل هستند.

ویتامین A

سمیت ویتامین A زمانی رخ می‌دهد که این ویتامین به‌میزان بیش از حد در بدن وجود داشته باشد. علائم ممکن است شامل تهوع، استفراغ، از دست دادن اشتها، درد شکم، سرگیجه، تحریک‌پذیری، خواب‌آلودگی، سردرد، بثورات پوستی، افزایش فشار داخل جمجمه، کما و حتی مرگ باشد. حداکثر مجاز مصرف این ویتامین برای بزرگسالان، 3000 میکروگرم در روز است.

ویتامین B3

علائم شایع مصرف بیش از حد ویتامین B3 شامل گرگرفتگی شدید پوست، سرگیجه، ضربان قلب نامنظم، خارش، حالت تهوع، استفراغ، درد معده یا شکم، نقرس، اسهال، از دست دادن بینایی، قند خون بالا و آسیب کبدی است. حد مجاز مصرف این ویتامین در بزرگسالان 35 میلی‌گرم در روز است.

ویتامین B6

علائم مسمومیت با ویتامین B6 شامل بی‌حسی، ضعف عضلانی، ضایعات پوستی، حساسیت به نور، حالت تهوع و سوزش سر دل است. حد مجاز مصرف ویتامین B6 در بزرگسالان 100 میلی‌گرم در روز است.

ویتامین B9 (فولات)

مصرف بیش از حد ویتامین B9 ممکن است منجر به گرفتگی شکم، اختلالات خواب، تحریک‌پذیری، مشکلات گوارشی، گیجی، حالت تهوع، تغییرات رفتاری، واکنش‌های پوستی، تشنج و موارد دیگر شود. مصرف زیاد اسید فولیک نیز ممکن است کمبود ویتامین B12 را پوشش دهد. حد مجاز مصرف این ویتامین در بزرگسالان 1000 میکروگرم در روز است.

ویتامین C

مصرف بسیار زیاد ویتامین C می‌تواند باعث تهوع، اسهال و گرفتگی معده شود و خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد. مقادیر زیاد آن برای افراد مبتلا به بیماری‌های ژنتیکی که باعث تجمع بیش از حد آهن در بدن می‌شود و همچنین افراد مبتلاء به دیابت می‌تواند بسیار خطرناک باشد. حد مجاز مصرف ویتامین C در بزرگسالان 2000 میلی‌گرم در روز است.

ویتامین D

ویتامین D تاثیر بسیاری در سلامتی دارد. به‌عنوان مثال کمبود ویتامین D و تاثیر آن در بارداری به اثبات رسیده است. پیامد اصلی سمیت ویتامین D، تجمع کلسیم در خون (هایپرکلسمی) است که می‌تواند باعث تهوع، استفراغ، ضعف و احتمالاً درد استخوان و مشکلات کلیوی مانند سنگ‌های کلسیمی شود. سایر علائم بالقوه شامل کاهش وزن، کاهش اشتها و ضربان قلب نامنظم است. حداکثر مجاز مصرف ویتامین D برای بزرگسالان 100 میکروگرم در روز است.

ویتامین E

ویتامین E یک نوع ماده‌ ی ضد انعقاد است، بنابراین مصرف بیش از حد آن ممکن است باعث رقیق شدن خون و خونریزی کشنده یا اختلال در لخته شدن خون شود. همچنین مصرف بیش‌تر از اندازه‌ی این ویتامین می‌تواند با افزایش خطر سکته‌ی مغزی هموراژیک مرتبط باشد. به علاوه مصرف بیش از حد آن جذب ویتامین A در کبد را مختل می کند. حد مجاز مصرف ویتامین E برای بزرگسالان 1100 میلی‌گرم در روز است.

کلام آخر

به غیر از خطرات بالقوه‌ی سلامتی، مکمل‌های حاوی دوزهای بالای ویتامین‌های محلول در آب احتمالاً باعث هدر رفتن پول می‌شوند، زیرا در نهایت مقادیر اضافی از طریق ادرار دفع خواهند شد. بهترین راه برای دریافت ویتامین کافی، مصرف یک رژیم غذایی متنوع و متعادل است. با این حال، گروه‌های خاصی در معرض خطر بیشتری از کمبودها هستند و به آن‌ها توصیه می‌شود تا از مکمل‌ها استفاده کنند.

• مصرف اسید فولیک به زنانی که قصد بارداری دارند یا در 12 هفته‌ی اول بارداری هستند، توصیه می‌شود.
• به کودکان شش ماهه تا پنج ساله باید مکمل حاوی ویتامین‌های A، C و D تجویز شود.
• افرادی که رژیم گیاهخواری یا خام گیاهخواری دارند باید ویتامین B12 و اسیدهای چرب امگا 3 مصرف کنند.

توجه به این نکته مهم است که برخی از ویتامین‌ها باید با هم مصرف شوند و برخی دیگر باید در زمان‌های جداگانه مورد استفاده قرار گیرند. به‌عنوان مثال، کلسیم و ویتامین D به‌طور همزمان مصرف می‌شوند، اما کلسیم از جذب آهن از روده جلوگیری می‌کند، بنابراین کلسیم و آهن باید در زمان های جداگانه مصرف شوند.

اگر می‌خواهید مکمل ویتامین مصرف کنید، مکملی را انتخاب کنید که بیشتر از مقدار توصیه شده‌ی روزانه، نباشد. اگر مولتی ویتامین مصرف می‌کنید، نیازی به نگرانی در مورد مصرف بیش از حد ویتامین نیست، زیرا آن‌ها برای مصرف ایمن طراحی شده‌اند، حتی اگر با غذاهای غنی شده ترکیب شوند. مکمل‌های ویتامین هرگز نباید به‌عنوان جایگزینی برای یک رژیم غذایی متعادل استفاده شوند.